Dziedziczenie (spadkobranie) sprowadza się do dwóch następujących po sobie etapów. Pierwszy z nich to stwierdzenie : kto dziedziczy i w jakiej części (tzw. stwierdzenie nabycia spadku). Drugi etap to faktyczne podzielenie masy spadkowej między uprawnionych spadkobierców (tzw. dział spadku). Wynika to z tego, że bardzo często po jednym spadkodawcy dziedziczy kilka osób. Jeśli spadek przypada kilku spadkobiercom, to do wspólności majątku spadkowego stosowane są przepisy o współwłasności w częściach ułamkowych, co oznacza, że kilku spadkobierców staje się współwłaścicielami tej samej rzeczy lub prawa. Wspólność ta istnieje do momentu działu spadku, chociaż z drugiej strony podkreślić należy, że współspadkobiercy, nie muszą dokonywać działu spadku, ponieważ ustawa nie nakłada na nich takiego obowiązku. 

Dział spadku

Celem działu spadku jest definitywny podział i rozliczenie masy spadkowej między spadkobiercami, określenie podziału miedzy uprawnionymi spadkobiercami, w szczególności poprzez ustalenie warunków obejmujących zniesienie współwłasności oraz związanych z tym spłat. Właśnie to stanowi najczęstsze źródło konfliktu między spadkobiercami, przy jego usuwaniu przydatna, a czasem wręcz niezbędna jest pomoc prawnika.

Skład majątku spadkowego ustala się według chwili otwarcia spadku (czyli z chwilą śmierci spadkodawcy). Wartość majątku spadkowego ustala się według tzw. cen rynkowych z chwili przeprowadzenia działu.  

Dział spadku powinien obejmować cały majątek spadkowy. Jedynie ważne powody mogą go ograniczyć do części spadku. Taki powód może stanowić wątpliwość – czy wszystkie przedmioty, które wchodzą w skład spadku, stanowiły własność spadkodawcy.

Jeśli wystąpią jakieś późniejsze wydarzenia po dokonaniu działu, które mogłyby wpłynąć na jego zmianę, prawo przewiduje możliwość wznowienia postępowania sądowego. Zainteresowani mogą również żądać ustalenia, iż dział spadku był bezskuteczny, tak będzie w sytuacji późniejszego odnalezienia testamentu, który radykalnie zmienia sytuacje poszczególnych spadkobierców.

Koszty związane z działem spadku 

W przypadku dokonywania działu spadku u notariusza, opłaty uzależnione będą od wartości masy stanowiącej przedmiot podziału oraz taksy notarialnej. W przypadku dokonywania działu w toku postępowania sądowego sąd pobiera 1000 złotych od wniosku o dział spadku połączony ze zniesieniem współwłasności, a jeżeli zawiera on zgodny projekt działu spadku i zniesienia współwłasności, pobiera się opłatę stałą w kwocie 600 złotych.

opłata od wniosku wynosi 1.000 zł, a jeśli w skład masy spadkowej wchodzi nieruchomość – 2.000 zł.

Dokonanie działu spadku może nastąpić w formie umowy zawartej między spadkobiercami, albo na drodze postępowania sądowego.

Dokonanie działu spadku w drodze umowy, jest możliwe tylko wtedy, gdy istnieje zgodna wola współspadkobierców. W przypadku jej braku, działu spadku dokonuje sąd. Zgoda wszystkich współspadkobierców musi istnieć nie tylko w kwestii dokonania działu, lecz również w kwestii tego, w jaki sposób dział spadku ma zostać dokonany. Stronami umowy są w tym przypadku wszyscy współspadkobiercy. Może zdarzyć się sytuacja, w której stroną będzie inna osoba, np. wtedy, gdy spadkobierca zbył już przypadający na nią swój udział w masie spadkowej.

Forma umowy uzależniona jest od tego, co wchodzi w skład spadku. Jeżeli jest to nieruchomość, wymagana będzie forma aktu notarialnego. Jeśli natomiast będzie to przedsiębiorstwo, umowa o dział spadku powinna być w formie pisemnej z podpisem notarialnie poświadczonym. W innych wypadkach, co do zasady wystarczy zwykła forma pisemna, aczkolwiek chcąc uniknąć konfliktów na tle okoliczności towarzyszących zawarciu umowy, warto zawrzeć ją przed notariuszem, celem uzyskania poświadczenia podpisów osób dokonujących działu.

W postępowaniu sądowym

celem postępowania działowego jest przede wszystkim dokonanie fizycznego podziału majątku spadkowego, czyli przyznanie określonych jego części, bądź też spłat za nie dla poszczególnych spadkobierców. Zasadniczo Sąd winien dążyć do ugodowego dokonania podziału spadku.